Παρουσίαση της τελευταίας δουλειάς του Δημήτρη Παπαϊωάννου από τον Γιώργο Βουδικλάρη.
Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω το Δημήτρη Παπαϊωάννου για το δώρο που μας έκανε. Η «Πρώτη Ύλη» του, από την πρώτη της στιγμή, από το πρώτο βήμα του ίδιου του χορογράφου με τον τενεκέ στον ώμο, μου ξύπνησε αναμνήσεις από την κατάληψη της 3ης Σεπτεμβρίου, όπου είχαμε ανακαλύψει το τότε πιο καλά κρυμμένο μυστικό της πόλης που λεγόταν Ομάδα Εδάφους - και που δεν έμεινε μυστικό για πολύ, αφού σύντομα όλη η Αθήνα μιλούσε για το καινούριο που έφερναν αυτά τα παιδιά στο χοροθέατρο της Ελλάδας. Με γύρισε πίσω στα βασικά: στο πώς η ανθρώπινη παρουσία, το ανθρώπινο σώμα, κάτω από μια ορισμένη συνθήκη θέασης, παραμένει εξ αρχής το κεντρικό ζήτημα όλων των αναπαραστατικών τεχνών. Πίσω; Ή μήπως μπροστά; Μια άλλη μορφή του γνωστού από τον Κούντερα διλήμματος περί βάρους και ελαφρότητας: ποιο από τα δύο είναι θετικό, και ποιο αρνητικό; Συνειρμικά συνδέουμε το πίσω με την οπισθοδρόμηση. Η επιστροφή όμως στην απλότητα, η σταδιακή απομάκρυνση από κάθε τι το περιττό, δεν είναι το τελικό ζητούμενο;
Λίγες φορές έχει εκτεθεί γλαφυρότερα ενώπιον κοινού η διαδικασία δημιουργίας ενός καλλιτεχνικού έργου. Στο μυαλό μου έρχεται η μεγαλειώδης «Ωραία Καυγατζού» του Ζακ Ριβέτ - τετράωρης διάρκειας. Ο Παπαϊωάννου αντιμετώπισε το ζήτημα σε μία ώρα και είκοσι λεπτά περίπου. Το επίπονο της αναζήτησης, η συγκρουσιακή, συχνά, σχέση καλλιτέχνη και δημιουργήματος, η αυτονόμηση του έργου από τον ίδιο του το δημιουργό με την ολοκλήρωσή του, η κενταυρική μορφή που προκύπτει στο τέλος από τη συνύπαρξή τους, παρουσιάζονται με σπάνια συμπύκνωση, ακρίβεια και έμπνευση. Η απουσία μουσικής, σοφή επιλογή, ενέτεινε τη λιτότητα και την καθαρότητα του αποτελέσματος.
Είναι σίγουρα αναπόφευκτο το να εξετάζεται η δουλειά του Παπαϊωάννου με ορόσημο την τελετή έναρξης της Ολυμπιάδας του 2004: πριν και μετά. Έχει γίνει και κοινός τόπος. Δύσκολο, άλλωστε, να σβηστεί από τη μνήμη το λιγότερο λαϊκίστικο, το πλέον άψογης αισθητικής μαζικό τηλεοπτικό γεγονός, αλλά και η μοναδική ίσως στιγμή εκείνης της παρελθούσας εποχής επίπλαστης ευμάρειας και ευζωίας που εξακολουθούμε να αναπολούμε με θαυμασμό και σήμερα. Ο ίδιος, πάντως, με την «Πρώτη ύλη» δείχνει να έχει ολοκληρώσει την απομάκρυνσή του από τη λογική του μεγαθεάματος, απομάκρυνση που σταδιακά συντελείται με κάθε καινούρια του δουλειά έκτοτε. Φυσικό το βρίσκω: Η θεματική και η αισθητική του δεν άλλαξαν μέσα στα χρόνια. Ο τρόπος που η προσωπική του ματιά μετέφερε στα καθ' ημάς το butoh ωρίμασε και εξελίχτηκε, όπως ήταν επόμενο για ένα δημιουργό αυτού του διαμετρήματος. Το 2004 απλά τον έκανε ευρέως αναγνωρίσιμο, έβαλε το όνομά του στα χείλη ανθρώπων όχι απαραιτήτως φιλότεχνων, του έδωσε πρόσβαση σε πλουσιότερα μέσα - όταν αυτά του χρειάζονται. Δεν πιστεύω άλλωστε πως κάτι απ' όλα αυτά ήταν ποτέ έξω από τις προθέσεις του: η προσέγγισή του προς την τέχνη δεν ήταν ποτέ ελιτίστικη - θα αποτολμούσα να τη χαρακτηρίσω σχεδόν λαϊκή, με την καλύτερη δυνατή έννοια του όρου.
Τον ευγνωμονώ για την «Πρώτη Ύλη» του. Ανυπομονώ να δω πού θα τον οδηγήσουν τα επόμενα βήματά του. Και του εύχομαι να συνεχίσει να μας αφυπνίζει και να μας συγκινεί, αλλά και να αντιμετωπίζει με κουράγιο και χιούμορ το φθόνο και τη μισαλλοδοξία που είθισται στην Ελλάδα να ακολουθούν αυτόν που ξεχωρίζει. Κακά τα ψέματα: Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είναι ο ευφυέστερος καλλιτέχνης της γενιάς μας. Κι όπως έλεγε η γιαγιά μου, στη λεμονιά που έχει πολλούς καρπούς πετάνε πέτρες οι χωριάτες...
Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω το Δημήτρη Παπαϊωάννου για το δώρο που μας έκανε. Η «Πρώτη Ύλη» του, από την πρώτη της στιγμή, από το πρώτο βήμα του ίδιου του χορογράφου με τον τενεκέ στον ώμο, μου ξύπνησε αναμνήσεις από την κατάληψη της 3ης Σεπτεμβρίου, όπου είχαμε ανακαλύψει το τότε πιο καλά κρυμμένο μυστικό της πόλης που λεγόταν Ομάδα Εδάφους - και που δεν έμεινε μυστικό για πολύ, αφού σύντομα όλη η Αθήνα μιλούσε για το καινούριο που έφερναν αυτά τα παιδιά στο χοροθέατρο της Ελλάδας. Με γύρισε πίσω στα βασικά: στο πώς η ανθρώπινη παρουσία, το ανθρώπινο σώμα, κάτω από μια ορισμένη συνθήκη θέασης, παραμένει εξ αρχής το κεντρικό ζήτημα όλων των αναπαραστατικών τεχνών. Πίσω; Ή μήπως μπροστά; Μια άλλη μορφή του γνωστού από τον Κούντερα διλήμματος περί βάρους και ελαφρότητας: ποιο από τα δύο είναι θετικό, και ποιο αρνητικό; Συνειρμικά συνδέουμε το πίσω με την οπισθοδρόμηση. Η επιστροφή όμως στην απλότητα, η σταδιακή απομάκρυνση από κάθε τι το περιττό, δεν είναι το τελικό ζητούμενο;
Λίγες φορές έχει εκτεθεί γλαφυρότερα ενώπιον κοινού η διαδικασία δημιουργίας ενός καλλιτεχνικού έργου. Στο μυαλό μου έρχεται η μεγαλειώδης «Ωραία Καυγατζού» του Ζακ Ριβέτ - τετράωρης διάρκειας. Ο Παπαϊωάννου αντιμετώπισε το ζήτημα σε μία ώρα και είκοσι λεπτά περίπου. Το επίπονο της αναζήτησης, η συγκρουσιακή, συχνά, σχέση καλλιτέχνη και δημιουργήματος, η αυτονόμηση του έργου από τον ίδιο του το δημιουργό με την ολοκλήρωσή του, η κενταυρική μορφή που προκύπτει στο τέλος από τη συνύπαρξή τους, παρουσιάζονται με σπάνια συμπύκνωση, ακρίβεια και έμπνευση. Η απουσία μουσικής, σοφή επιλογή, ενέτεινε τη λιτότητα και την καθαρότητα του αποτελέσματος.
Είναι σίγουρα αναπόφευκτο το να εξετάζεται η δουλειά του Παπαϊωάννου με ορόσημο την τελετή έναρξης της Ολυμπιάδας του 2004: πριν και μετά. Έχει γίνει και κοινός τόπος. Δύσκολο, άλλωστε, να σβηστεί από τη μνήμη το λιγότερο λαϊκίστικο, το πλέον άψογης αισθητικής μαζικό τηλεοπτικό γεγονός, αλλά και η μοναδική ίσως στιγμή εκείνης της παρελθούσας εποχής επίπλαστης ευμάρειας και ευζωίας που εξακολουθούμε να αναπολούμε με θαυμασμό και σήμερα. Ο ίδιος, πάντως, με την «Πρώτη ύλη» δείχνει να έχει ολοκληρώσει την απομάκρυνσή του από τη λογική του μεγαθεάματος, απομάκρυνση που σταδιακά συντελείται με κάθε καινούρια του δουλειά έκτοτε. Φυσικό το βρίσκω: Η θεματική και η αισθητική του δεν άλλαξαν μέσα στα χρόνια. Ο τρόπος που η προσωπική του ματιά μετέφερε στα καθ' ημάς το butoh ωρίμασε και εξελίχτηκε, όπως ήταν επόμενο για ένα δημιουργό αυτού του διαμετρήματος. Το 2004 απλά τον έκανε ευρέως αναγνωρίσιμο, έβαλε το όνομά του στα χείλη ανθρώπων όχι απαραιτήτως φιλότεχνων, του έδωσε πρόσβαση σε πλουσιότερα μέσα - όταν αυτά του χρειάζονται. Δεν πιστεύω άλλωστε πως κάτι απ' όλα αυτά ήταν ποτέ έξω από τις προθέσεις του: η προσέγγισή του προς την τέχνη δεν ήταν ποτέ ελιτίστικη - θα αποτολμούσα να τη χαρακτηρίσω σχεδόν λαϊκή, με την καλύτερη δυνατή έννοια του όρου.
Τον ευγνωμονώ για την «Πρώτη Ύλη» του. Ανυπομονώ να δω πού θα τον οδηγήσουν τα επόμενα βήματά του. Και του εύχομαι να συνεχίσει να μας αφυπνίζει και να μας συγκινεί, αλλά και να αντιμετωπίζει με κουράγιο και χιούμορ το φθόνο και τη μισαλλοδοξία που είθισται στην Ελλάδα να ακολουθούν αυτόν που ξεχωρίζει. Κακά τα ψέματα: Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είναι ο ευφυέστερος καλλιτέχνης της γενιάς μας. Κι όπως έλεγε η γιαγιά μου, στη λεμονιά που έχει πολλούς καρπούς πετάνε πέτρες οι χωριάτες...