του Βαγγέλη Καργούδη
Ξέρει πως εκεί που έχουν φτάσει τα πράγματα, ελάχιστα πάνω απ' τον πάτο, -ή, μπορεί και ελάχιστα κάτω-, το όνομα του εχθρού στην πρώτη γραμμή είναι φόβος κι απελπισία... Και πάλι ο φόβος.
Μέρες των 30's στην Αμερική, σφηνώνονται πολύ συχνά τον τελευταίο καιρό στο μυαλό μου, σε στιγμές που «μου επιτρέπω» κάποια διαφυγή από τον πιεστικό ρεαλισμό της καθημερινότητας.
Μικρή βαλβίδες εκτόνωσης στην πραγματικότητα, όταν ο κίνδυνος κατάρρευσης από το ζόρι, χτυπάει ταβάνι.
Και με πλημμυρίζουν ανακουφιστικά, ιστορίες με αφηγηματικό πλούτο απ τα παλιά, με αρχή, μέση και τέλος, με εκπλήξεις, αιφνιδιασμούς και «ανατροπές που κόβουν την ανάσα»..
Με ντεκόρ και φώτα ασπρόμαυρα, καθόλου διακοσμητικά, κομμάτια οργανικά μιας αφήγησης που -σαν τις παλιές, καλές μέρες-, περιγράφει μάχες μεγάλες, ανάμεσα σε φως & σκοτάδι, ανάμεσα σε καλό & κακό.
Μιας αφήγησης που παραλείπει σαν αχρείαστους ενδιάμεσους τόνους & αποχρώσεις...
Ντεκόρ & φώτα ενός γερμανικού εξπρεσιονισμού, εξαγορασμένου (κι αυτού) από το πλούσιο Χόλλυγουντ, σαν εκείνα του Φριτς Λανγκ στη «Μητρόπολη»..
Με σκιές που μπορούν και μπερδεύουν το μάτι, αν είναι ανθρώπου σκιές, ή ανήκουν στο περίγραμμα κάποιου όγκου μυστήριου, απειλητικού.
Με χώρους που μυρίζουν θεατρικότητα, ιδρώτα, δάκρια και συμφορά, λασπουριά, παλιατζούρα & κάτουρο.
Χώρους που στενάζουν, κυριαρχημένοι από μια δυστυχία μουντή, διάσπαρτη, που αναζητώντας ρωγμές διαφυγής, πιέζει, δοκιμάζοντας στα τοιχώματα, τις αντοχές μιας κοινωνίας ετοιμόρροπης...
Με εκατομμύρια αποσβολωμένους άνεργους, με μάτι θολό, σαν ψαριού μπαγιάτικου.
Και με ψυχή να σκουντουφλάει ανάμεσα θυμό κι απελπισία και παραίτηση, να περιφέρονται έτσι, χωρίς σκοπό μέσα στις πόλεις, χωρίς προορισμό από πόλη σε πόλη, «χόμπος», λαθρεπιβάτες των τρένων, και των ίδιων τους των ψυχών.
Ταξιδεύει το μυαλό μου, σε μέρες που στην Γουώλ Στρίτ, έβρεχε -λέει- επενδυτές και μεγαλοστελεχά...
Και ένα έθνος μεγάλο σαν τις ΗΠΑ, είχε ήδη αρχίσει να γονατίζει, δηλητηριασμένο απ την απελπισία και την παραίτηση, τη στιγμή ακριβώς που κόντευε να πείσει & τον υπόλοιπο κόσμο, πως απ τα πιο σκάρτα υλικά, μπορείς, χτυπώντας τα σε ένα «μέλτινγκ ποτ» παρθένο από μνήμες & προκαταλήψεις, να φτιάξεις κάτι τελείως νέο κι ελπιδοφόρο, και που στα μάτια του υπόλοιπου κόσμου φάνταζε σαν η αληθινή εκδοχή του παραμυθένιου Ελ Ντοράντο...
Στις πρόσφατες Προεδρικές εκλογές του 1932, όλοι τους σχεδόν, με ένα ιστορικό 57%, «σωσμένοι» & «τελειωμένοι», εργαζόμενοι & άνεργοι, πλούσιοι & φτωχοί, ευαίσθητοι & τομάρια, σαν υπνωτισμένοι, ακουμπούν τις τελευταίες τους ελπίδες, σε έναν «τσακισμένο».
Από καθήκον πιο πολύ, για μια τελευταία οφειλόμενη κίνηση, παρά γιατί πείστηκαν πως έχουν στ αλήθεια κάτι να περιμένουν, καταφέρνουν εν τούτοις και σχηματίζουν αυτό που αργότερα οι ιστορικοί & οι πολιτικοί επιστήμονες προσδιόρισαν σαν την ιστορική κοινωνική βάση της Νέας Δημοκρατικής πλειοψηφίας στις ΗΠΑ.
Μιας νέας πλειοψηφίας, ζυμωμένης με μαγιά τη σύγκλιση των εργαζόμενων που οργανώνονται, των έγχρωμων, και ενός συνόλου εθνικών ομάδων, με προεξάρχουσες μεταξύ τους, τους Ιταλο-Αμερικάνους, τους Πολωνο-Αμερικάνους & τους Εβραιο-Αμερικάνους.
Μιας πλειοψηφίας ιστορικής, που εν τέλει καταφέρνει να μετασχηματίσει οριστικά την αμερικάνικη δημόσια ζωή, και να εγκαινιάσει αυτό που λέμε σήμερα «Το σύστημα του Νιου Ντιλ», το ίδιο που η πολιτική επιστήμη προσδιορίζει σαν «Το σύστημα του Πέμπτου Κόμματος».
Ορκίζουν για πρόεδρο έναν μαχητικό, πλούσιο δικηγόρο, χτυπημένο απ την πολυμυελίτιδα, παράλυτο από την μέση και κάτω, από μια παλιά, πλούσια, διακεκριμένη φαμίλια προκρίτων της Ν. Υόρκης με ρίζες στην Ολλανδία, που αυγάτισε με την εκμετάλλευση ακινήτων, έναν πλούτο, χτισμένο κυρίως απ το εμπόριο με την Κίνα τσαγιού, «ου μην αλλά και» οπίου...
Κάποιον, που στα μάτια των περισσότερων δείχνει να διακρίνεται απ το πάθος του για τα κοινά, επηρεασμένος καθολικά, (όπως ο ίδιος αργότερα εξομολογείται) από την προσωπικότητα του Ευαγγελικού ιερωμένου & δάσκαλοού του Endicott Peabody στο ιστορικό Groton School for Boys(και αργότερα στο Χάρβαρντ), και τις προτεσταντικές αξίες που διέτρεχαν εντός του την έννοια του δημόσιου συμφέροντος & της δράσης που εγγυάται την προστασία των πιο άτυχων & αδύναμων, που κι αυτή με τη σειρά της εγγυάται την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας...
Κάποιον που τον κινητοποιούσε μια ευφυία και μια αποφασιστικότητα καθηλωμένη, που έψαχνε να βρει έκφραση, πεδίο να εκδηλωθεί. Αλλά και κάποιον που για τους ελαφρώς πιο κυνικούς, έδειχνε να τον απασχολεί πρώτα & κύρια η μάχη ενάντια στο δικό του το σακατλίκι....
Είναι, φυσικά ο Franklin Delano Roosevelt, ο μυθικός 32ος πρόεδρος των ΗΠΑ.
Αυτός που όταν ανέλαβε, 32 μέρες μετά τη μέρα που ο Α. Χίτλερ ανακηρύχτηκε καγκελάριος της Γερμανίας, η Μεγάλη Ύφεση, έγραφε το ύστατο πικ της:
*Με το ένα τέταρτο (λίγο πάνω από το 25%!) του εργατικού δυναμικού εκτός απασχόλησης,
*με τη βιομηχανική παραγωγή πεσμένη κάτω από το μισό αυτής του 1929,
*με τις τιμές των αγροτικών προϊόντων να καταβαραθρώνονται κατά 60%, και
*με δύο εκατομμύρια (ναι, 2 000 000) άστεγους Aμερικανούς πολίτες
32 από τις 48 πολιτείες, μέχρι της 4 του Μάρτη, είχαν κλείσει τις τράπεζές τους, ενώ η Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Νέας Υόρκης, (The New York Federal Reserve Bank) είχε δηλώσει πως δεν θα κατάφερνε να ανοίξει για τις 5 Μαρτίου
Και εκείνος, αντί κουτσά-στραβά να δοκιμάσει να «νοικοκυρέψει» τα πράγματα, συμμαζεύοντάς τα λίγο-λίγο με μέθοδο και υπομονή, σχεδιάζει ένα μυθικών διαστάσεων πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων για τη ΜΑΖΙΚΗ δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, το Works Progress Administration (WPA) τινάζοντας στον ουρανό το δημόσιο χρέος.
Ξέρει πως εκεί που έχουν φτάσει τα πράγματα, ελάχιστα πάνω απ' τον πάτο, -ή, μπορεί και ελάχιστα κάτω-, το όνομα του εχθρού στην πρώτη γραμμή είναι φόβος κι απελπισία... Και πάλι φόβος
Ονόματα που τα έχει ξανακούσει όταν η πολυμυελίτιδα τον άφησε σακάτη, παραλύοντας μαζί με το σώμα και την ψυχή του, με απελπισία και φόβο.
Την απελπισία και το φόβο των συμπατριωτών του λοιπόν στοχεύει, όταν δίνοντάς τους δουλειές, πριν απ όλα, κερδίζει για λογαριασμό τους, χρόνο και ελπίδα..
Και είναι αυτά τα οικοδομικά υλικά που θα χρησιμοποιήσει, όταν υφαίνοντας ένα κουκούλι ασφάλειας, θα δώσει στην κοινωνία πάλι έναν στοιχειώδη συνεκτικό ιστό. (Μέσα σε έναν χρόνο, οι άνεργοι από δεκαεφτά εκατομμύρια, περιορίστηκαν σε εφτά).
Απευθύνεται στους, -και περιλαμβάνει τους- πάντες.
Κι όταν λέμε στους πάντες, αυτό θα πει πως οι δουλειές δεν αξιολογούνται σε χρειαζούμενες & μη, σε βασικές και πολυτελείας. από κάποια επιτροπή «επαϊόντων» που καυθόλου δεν θα δίσταζαν να στείλουν έναν συγγραφέα χωρίς δουλειά και πόρους να σκάβει βαμβακοχώραφα στο Νότο, επειδή υποτίθεται πως η δουλειά του δεν αξιολογούνταν στις απαραίτητες...
Περιττό να πούμε εδώ, ότι τα θέατρα, σαν δαπάνη πολυτελείας (σύμφωνα με τη λογική που περιγράψαμε και επικρατούσε), και πάντως όχι πρώτης ανάγκης, ήταν από τις πρώτες επιχειρήσεις που κατέρρευσαν.
Και οι άνεργοι ηθοποιοί, πολλές δεκάδες χιλιάδες.
Οι απανταχού «ορθοφρονούντες», θα πρότειναν βέβαια την απορρόφησή τους σε πιο βατές απασχολήσεις, πχ σε στα δημόσια έργα...
Όχι και ο νέος πρόεδρος, ο Φ. Ρούζβελτ.
Πιστεύει πως αν είναι να δουλεύουν οι ηθοποιοί, δεν μπορούν παρά να το κάνουν παίζοντας θέατρο.
Γι αυτό, καλεί να ακούσει τις ιδέες ενός νέου αστέρα, που είχε τρελάνει τους πάντες: τους πολλούς, ραδιοφωνικά, με μια εξαιρετικά πειστική απόβαση εξωγήινων από τον Άρη.
Αλλά και τους στριφνούς κριτικούς, με μία off- Broadway παραγωγή «Φάλσταφ»
(Αυτήν που αργότερα θα του χρησιμεύσει σαν βάση στην ταινία του «Οι καμπάνες του μεσονυκτίου»).
Και το όνομα αυτού Όρσον Γουέλς.
Συμφωνούν, και αμέσως μπαίνει μπρός ένα κολοσσιαίο πρόγραμμα.
Δημιουργούνται παντού εταιρικοί θίασοι, που υποβάλουν ένα ετήσιο πρόγραμμα ρεπερτορίου, που θα χρηματοδοτηθεί άμεσα από την κεντρική ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Σε κάθε θίασο, εκλέγεται κάποιος για την οικονομική παρακολούθηση του χρηματοδοτικού εγχειρήματος.
Αμέσως, διορίζεται αυτοδίκαια μετακλητός υπάλληλος του τρομερού IRS(ομοσπονδιακής υπηρεσίας για την καταστολή του οικονομικού εγκλήματος) και περιβάλλεται με τις αντίστοιχες εξουσίες.
Τα υπόλοιπα είναι Ιστορία.
Όπως Ιστορία είναι και η πρωτεϊκή βιομηχανική βάση που πάνω στις ίδιες βάσεις, με τις ίδιες ακριβώς παραδοχές δημιουργήθηκε, και βοήθησε σημαντικά να έρθει η νίκη στον Β. Παγκόσμιο Πόλεμο, και η νέα, κυρίαρχη θέση των ΗΠΑ στον Παγκόσμιο χάρτη
Τώρα θα μου πείτε τι μου ήρθε και θυμήθηκα παλιά ξινά σταφύλια.
Θα μου πείτε επίσης ευλόγως: άλλοι οι καιροί, άλλοι οι άνθρωποι, διαφορετικός ο κόσμος.
Τι διάολο, λες.... (εδώ, κάποιοι, μπορεί να κοιτάξουν και με καχυποψία, μπας και μιλάει κανένα επικατάρατο παπαγαλάκι του διεφθαρμένου ancient regime, των πολιτικών της Μεταπολίτευσης, των δαιμόνων της γενιάς του Πολυτεχνείου, αυτών που φταίνε για όλα...)
....πάλι χρήμα να μοιραστεί στο πόπολο, νάχουμε τα ίδια με τις διαφθορές, τις σπατάλες και τα ρέστα;
Βεβαίως, έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε.
Δίκιο έχετε, αφού καταφέρατε να πείσετε και να πειστείτε, ότι η πολιτική, δεν είναι παρά ένα απέραντο, εφιαλτικό πεδίο άσκησης της πιο πληκτικά μαύρης Ηθικολογίας
....Τη δική μου τη φαντασία όμως, αφήστε την τουλάχιστο να φτερουγίζει σε κάποιους εμπνευσμένους, σ' αυτούς που στα δύσκολα, πάντα μπαίνουν μπροστά, ενσαρκώνοντας τις ελπίδες και τα όνειρα του κοσμάκη....